Ο ΜΥΘΟΣ ΤΩΝ ΔΕΣΜΩΤΩΝ ΤΟΥ ΣΠΗΛΑΙΟΥ
Ο Πλατωνικός Σωκράτης καί ο Σωκράτης στήν “Πολιτεία” όπως καί στό “Συμπόσιο” καί στόν “Φαίδρον”, είναι περισσότερο Πλατωνικός από όσο είναι Σωκρατικός ο Πλάτων στούς πρώτους χρονολογικά διαλόγους τού Κρίτωνα, Ευθύφρονα, Γοργία, κ.λπ, ο Πλατωνικός λοιπόν Σωκράτης διαλεγόμενος με τόν Γλαύκωνα παρουσιάζει ένα υπόγειο κατοικητήριο, σάν σπήλαιο, τού οποίου η είσοδος είναι ανοιγμένη πρός το φώς σε μεγάλο μάκρος. Στό βάθος τού σπηλαίου κατοικούν άνθρωποι πού από τήν παιδική τους ηλικία είναι δεμένοι από τα σκέλια καί τόν αυχένα τους κατά τέτοιον τρόπο ώστε να μένουν ακίνητοι, δέν μπορούν να στρίψουν ούτε προς τα πλάγια ούτε πρός τα πίσω, αλλά βλέπουν μόνον πρός τα εμπρός τήν εσωτερική πλευρά τού σπηλαίου, τήν οποία φωτίζει το φώς μιάς μεγάλης φωτιάς πού καίει έξω, μακριά από το μεγάλο άνοιγμα τής εισόδου. Ετσι στήν πλευρά τού βάθος τού σπηλαίου προβάλλονται οι δικές τους σκιές καί οι σκιές οποιουδήποτε καί οτιδήποτε ήθελε να εμφανιστεί στήν περιοχή μπροστά από τήν είσοδο τού σπηλαίου. Εκεί όμως, σε όλο δηλαδή το άνοιγμα τής εισόδου υπάρχει δρόμος περαστικός καί κατά μήκος τού δρόμου πρός τήν πλευρά τού ανοίγματος τής εισόδου, υπάρχει ένας χαμηλός στίχος “σάν τα παραπετάσματα, πού οι ταχυδακτυλουργοί στήνουν μπροστά από το “κοινό” γιά να δείχνουν επάνω από αυτά τίς ταχυδακτυλουργίες τους”, λέει χαριτολογώντας ο Σωκράτης. Από τόν δρόμο αυτόν περνούν άνθρωποι που μιλάνε ή με σιωπή, άνθρωποι φέροντες παντός είδους σκεύη, ξύλινα καί πέτρινα αγάλματα καί άλλα όμοια, όλα αυτά φερόμενα ψηλά από τούς βαδίζοντες παράλληλα πρός τόν σχεδόν ανδροϋψή τοίχο, υπερέχουν αυτού καί φωτιζόμενα από το φώς τής φωτιάς πού καίει, όπως είπαμε, έξω μακριά, προβάλλονται σάν σκιές επί τής πλευράς τού βάθους τού σπηλαίου καί αυτές τίς σκιές βλέπουν διαρκώς οι αιώνιοι δεσμώτες-άνθρωποι, όπως βλέπουν καί τίς δικές τους καί τών συνδεσμωτών τους τίς σκιές.
-“Παράξενη εικόνα καί παράξενοι δεσμώται”, λέει ο συνομιλητής τού Σωκράτη.
– “Ναί” απαντά ο Σωκράτης, “έτσι ακριβώς ήμεθα καί ημείς.» Καί συνεχίζει:
–Αν υποθέσωμε τώρα ότι οι δεσμώται είναι είς θέσιν να συνδιαλέγονται ο ένας με τόν άλλον, δέν νομίζεις ότι ασφαλώς θα επίστευαν ότι αι ονομασίαι πού χρησιμοποιούν αναφέρονται είς τάς μετακινουμένας σκιάς-μορφάς πού έχουν εμπρός είς τα μάτια τους; Καί αν υποθέσωμεν ακόμη ότι το σπήλαιον-δεσμωτήριον έστελνε αντίχησι από τόν αντικρινό τοίχο, έχεις τήν γνώμη ότι κάθε φορά πού θα έβγαζε φωνή ένας από εκείνους πού μεταφέρουν τα κατασκευάσματα πού είπαμε, αυτοί, οι δεσμώτες δέν θα πίστευαν ότι η φωνή ανήκει σε κάτι άλλο πράγμα καί όχι είς τήν σκιάν πού βλέπουν εμπρός των να μετακινείται; Αυτοί λοιπόν οι άνθρωποι, οι δεσμώται, είναι ολοκληρωτικά αδύνατον να θεωρούν ως αλήθεια κάτι άλλο καί όχι τάς σκιάς τών τεχνητών κατασκευασμάτων». Ο συνομιλητής τού Σωκράτη το παραδέχεται αυτό καί εμείς θυμόμαστε εδώ ο,τι είπαμε πιό πρίν διά τών εκ τών αισθήσεων απατηλών κόσμο τών φαινομένων τής πλατωνικής διδασκαλίας.
Συνεχίζουμε τα τού μύθου: συμβαίνει κάποτε κάποιος να ελευθερωθεί από το δεσμά του καί να αναγκαστεί να σηκωθεί, να στραφή πρός τα πίσω καί στό φώς τής εστίας να ατενίσει αυτά τα ίδια τα σκεύη καί τα αγάλματα, θαμπώνετε τόσο καί καταπλήσσεται ώστε δέν γνωρίζει πλέον ενώπιον τίνος βρίσκεται καί τι πρέπει να θεωρήσει σάν αληθινό. Θέλει μάλλον να ξαναγυρίσει πρός εκείνα πού μπορούσε εύκολα να βλέπει η όρασή του. Αν όμως τον έσερνε κανείς πρός τα έξω καί τραβώντας τον από το δύσβατο καί ανηφορικό μονοπάτι τον έβγαζε έξω από το σπήλαιο, καταρχάς μεν δέν θα διέκρινε μόνον σκιές, όπως είχε συνηθίσει, ύστερα θα έβλεπε τα απεικάσματα τών πραγματικών, ωσεί κατοπριζόμενα στό νερό, καί τέλος αυτά τα πραγματικά αντικείμενα. Όταν δε θα εξοικειωθούν τελείως τα μάτια του πρός το φώς, τότε θα μπορέσει να αντικρίσει μακριά , αντικείμενα στόν ουρανό, τα άστρα, τήν Σελήνη, τόν ήλιο. Θυμάται τότε τήν προγενέστερη ύπαρξή του στο σπήλαιο καί μακαρίζει τόν εαυτό του γιά τήν παρούσα κατάστασή του. Συγχρόνως λυπάται γιά λογαριασμό τών άλλοτε συνδέσμωτών του, ακόμη καί εκείνους πού διακρίνονται γιά τήν εκτίμηση πού τούς έχουν οι άλλοι καί γιά τήν δύναμή τους μεταξύ τών συνδεσμωτών, ο ελευθερωμένος από τα δεσμά προτιμά να περνάει έξω από το σπήλαιο οποιαδήποτε ταλαιπωρία, παρά να αναγκαστεί γιά μιά ακόμα φορά να ζήσει όπως μέσα στό σπήλαιο…