Ο «ΜΥΘΟΣ» ΤΩΝ ΔΕΣΜΩΤΩΝ ΤΟΥ ΣΠΗΛΑΙΟΥ
Είναι γνωστό ότι η Πλατωνική φιλοσοφική θεωρία έχει προπαντός το χαρακτηριστικό τής πληρότητας, δίνει απάντηση δηλαδή σε όλα τα προβλήματα-απορίες πού προβάλλει η από τόν ανθρώπο αγωνιώδης αναζήτηση τής αλήθειας στήν ζωή. Από πού ερχόμαστε καί πού πηγαίνουμε; Στά θεμελιώδη αυτά προβλήματα απαντά η Πλατωνική διδασκαλία με σαφήνεια καί πληρότητα: Ερχόμαστε από τήν αθανασία καί πηγαίνουμε, σκοπός μας είναι η ομοίωσις τω Θεώ, δηλαδή πάλι η αθανασία. Βασικό στοιχείο τής Πλατωνικής φιλοσοφίας είναι, ώς γνωστόν, η περί τών ιδεών θεωρία, o δε μ ύ θ ο ς με τούς συμβολισμούς καί τίς αλληγορίες του, ο μύθος, πού είναι εγκατεσταρμένος σε αυθονία σε όλην τήν συγγραφική παραγωγή τού Πλάτωνος, γίνεται είς “χείρας” του, θαυμαστό όργανο καί μέσον έκθεσης, ερμηνείας καί εκλαΐκευσης τής διδασκαλίας του. Έναν από αυτούς τούς μύθους, τόν μύθο τών “δεσμωτών τού σπηλαίου” προτιθέμεθα να παρουσιάσουμε καί ερμηνεύσουμε διότι έχει θεμελιώδη αξία γιά τήν κατανόηση τής Πλατωνικής διδασκαλίας καί συγγένεια μέχρι ταυτισμού πρός τήν Τεκτονική θεωρία καί πίστη. Γιά να γίνουν όμως με ευκολία αντιληπτές καί κατανοητές οι αλληγορίες τού μύθου, είναι απαραίτητο να θυμήσουμε λίγα γιά τήν περί τών ιδεών θεωρία. Κατά τόν Πλάτωνα ο κόσμος πού βλέπουμε, ακούμε καί γενικώς “αισθανόμαστε” είναι φαινομενικός, απατηλός, κόσμος τών φαινομένων. Ο πραγματικός κόσμος, ο μόνος όντως υπαρκτός είναι τα αρχέτυπα τού κόσμου τών φαινομένων, οι ΙΔΕΕΣ. Ο ιδεατός κόσμος είναι βεβαίως αναλλοίωτος, άχρονος, απολύτως “καλός”- ωραίος, καί απολύτως “αγαθός”- θείος. Ανωτάτη ιδέα είναι η ιδέα τού ΑΓΑΘΟΥ, το όντως όν, ο Θεός. Μπορούμε να συλλάβουμε ψυχολογικά-λογικά τήν έννοια της ιδέας ως εξής περίπου: βλέπουμε έναν άνθρωπο καί έχουμε τήν α τ ο μ ι κ ή έννοιαν τού ανθρώπου, πού γνωρίσαμε, βλέπουμε καί άλλους ανθρώπους πολλούς, Ευρωπαίους, Ασιάτες, όλους λευκούς, καί σχηματίζουμε γ ε ν ι κ ή έννοια τού ανθρώπου τής λευκής φυλής, αν γνωρίσουμε όλους τούς ανθρώπους, τότε έχουμε κ α θ ο λ ι κ ή-λ ο γ ι κ ή έννοια τού ανθρώπου με τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα πού δέν λείπουν από κανέναν άνθρωπο, γνωρίζουμε δηλ. τόν άνθρωπο-είδος (ιδέα) πού δέν είναι μεν υλικό-χειροπιαστό πρόσωπο, αλλά είναι ο πράγματι υπάρχων, το αρχέτυπο κατά κάποιον τρόπο του ανθρώπου, κατά το οποίο δημιουργήθηκαν όλα τα άλλα ανθρώπινα είδη. Το ίδιο καί περί τών αφηρημένων λεγόμενων εννοιών, αυτών πού δέν έχουν απτήν , μέσω τών αισθήσεων αντιληπτή ύπαρξη, τού δικαίου δηλ. καί τού άδικου, τού καλού καί τού κακού κ.λπ.
Η ψυχή μας-ο υποκειμενικός εσωτερικός μας κόσμος-με τήν συναισθητική τήν βουλητική πρακτική καί προπαντώς τήν γνωστική νοητική δύναμή της, αποκτά θαυμαστή πληρότητα και βάθος με τήν θεωρία τής πλατωνικής ιδέας. Η αντικειμενική ύπαρξη τής ιδέας, πού η ψυχή τήν βλέπει με το νοητικό μέρος της, προσδίδει από τήν δική της καθαρότητα καί νοητικότητα άλλη τόση καθαρότητα στό νοητικό μέρος τής ψυχής. Με τήν γνώση τής ιδέας η ψυχή προσλαμβάνει αντικειμενικότητα, βρίσκει το πραγματικό ΕΙΝΑΙ , τήν ουσία της, μόνον όταν ίδη (θεαθή) τήν ιδέα. Καθώς ο ΝΟΥΣ ανάγεται πρός τόν κόσμο τών ιδεών καί θεάται καί νοεί, ενώνετε δηλαδή με τίς ιδέες, πείθεται μόνον γιά τήν αιωνιώτητά τους, αλλά καί γιά τήν δική του αθανασία, τής ψυχής δηλ. τήν αθανασία. Οι αισθήσεις εμποδίζουν τήν ψυχή να φτάσει στήν γνώση τής ενότητάς της με τήν ιδέα. Όραση καί ακοή δέν προσφέρουν τήν αλήθεια καί η ψυχή πέφτει σε πλάνη, αν ζητήσει μέσω τού σώματος να γνωρίσει τα όντα. Πράγματι, ποιός μπορεί να ισχυριστεί ότι είδε ποτέ με τα μάτια του σώματος το αγαθό; Μόνον με τόν νού βλέπει η ψυχή τήν αλήθεια, τίς ιδέες, τήν θεότητα καί ομοιούται κατά το δυνατόν αυτές. Την ανάβασή της δε’ (αναγωγή, ανάβαση) πρός τόν υπερουράνιον χώρο τών ιδεών επιτυγχάνει η ψυχή μέσω τού καθαρμού από τα κατώτερα στοιχεία της, τα συναισθηματικά καί βουλητικά, τόν δε καθαρμό τόν επιτυγχάνει διά τού αληθινού ( τού πλατωνικού ) έρωτα, ο οποίος δέν είναι τίποτε άλλο, παρά η τάση, η έλξη τής ψυχής πρός το Αιώνιο πρός τήν Ιδέα. Καί πώς μέν γίνεται η “αγωγή” τής ψυχής πρός τήν τελείωσή της εκθέτει ο Πλάτων με τόν θαυμάσιο “μύθο” στόν “Φαιδρόν” του. Τήν σχέση όμως τής ψυχής πρός τίς ιδέες κατά τήν επί τής Γής ζωής της, εκθέτει παραστατικότατα ο Πλάτων με τόν μύθο τών δεσμωτών τού σπηλαίου στήν αρχή τού 7ου βιβλίου τής “Πολιτείας” του….